In het Oekraïens betekent maart “de berkenmaand”
41 ruwe berken zijn er volgens het bomenoverzicht in ons tuinpark De Bretten te vinden. Ze hebben die mooie zilverwitachtige bast waar soms een soort van papierstroken vanaf lijken te bladeren. Een andere naam voor de ruwe berk is de zilverberk. De bast van oudere ruwe berken is aan de onderkant grijsgroen tot zwart, met daarin wat je “barsten” zou kunnen noemen. Barsten in de bast. Andere berkensoorten zijn: de “treurberk”, de takken van deze boom hangen sierlijk naar beneden. Verder kennen we de “witte berk” en de “Himalayaberk” die van de berkensoorten zoals de naam al zegt, het langste wordt.
De berk heeft ook interessante bijnamen:”Vrouwe van het woud” of “De witte vrouwe met de groene sluier. Mooi toch! En ja, waar zijn die ruwe berken dan bij ons te vinden? Gespot bijvoorbeeld aan de waterkant op de Kastanjesingel, het pad naar ons clubhuis. “
Een berk voelt zich goed thuis in Nederland en ook in België. We zien deze inheemse boom veel in dit land. Hij kan 15 tot 20 meter worden en gaat hooguit ongeveer 80 jaar mee. Niet zo oud dus, slechts 1 mensenleven gemiddeld.
De boom heeft een open kroon en bladeren die eirond tot ruitvormig zijn. Ze hebben een dubbel gezaagde rand met spitse top. (zie foto) In de herfst verkleurd het blad mooi geel.De berk mag alleen gesnoeid worden als hij in het volle blad staat. Dus snoei hem niet in de winter of beginnende lente. Tegen droogte kan de berk ook niet zo goed.
In maart en april bloeit de berk. De lange gele katjes die aan het uiteinde van de twijgen zitten zijn mannelijk en de rechtopstaande katjes in de bladoksels zijn vrouwelijk. Na de bloei ontwikkelen zich cilindrische katjes die bij rijpheid uiteenvallen in schutblaadjes en dubbel gevleugelde nootjes.
De ruwe berk pioniert graag. Dat wil zeggen dat je deze op braakliggend terrein en heidevelden vaak als eerste tevoorschijn ziet komen. Voedselarme en droge zandgronden zijn in principe geen probleem, al gaat hij beter bij gedraineerde leembodems. De boom staat ook graag in het licht.
Gebruik hout
Berkenhout wordt vaak vor fineer en triplex gebruikt. Het hout is licht en wit van kleur. Maar het is niet geschikt voor buiten, dus in dat opzicht geen duurzaam hout. Voor het maken van huishoudelijke artikelen is het wel geschikt, ik heb in de winkels al een paar dienblaadjes van Berkenhout gezien.
In Finland en in Rusland gebruiken ze een bosje berkentwijgen ook wel in de sauna , om jezelf of/en de ander daar lekker mee te slaan. Betula (berk) betekent ook slaan. Om de takkenbos iets minder hard op het lichaam te laten neerkomen, worden de twijgen eerst in warmwater gelegd zodat ze zachter worden en geur vrij komt. Het schijnt goed te zijn voor de bloedsomloop, opent de poriën en heeft een ontspannend effect.
Berkensap kan worden geoogst als de sapstroom in de lente weer op gang komt. Het heeft een verfrissend effect om het lichaam hiermee te reinigen na de lange winter, zo schijnt het. Vers smaakt het lichtzoet, gefermenteerd iets zuurder en soms heeft het bubbels. Medisch en cosmetisch wordt het sap van de berk ook wel gebruikt, o.a. voor versterking van het immuunsysteem en voor haarwater.
Het is een gebruikelijk drankje in Rusland, de Baltische staten en landen op het noordelijk halfrond, zoals Noorwegen. Het rijkste, het beste berkensap komt uit landen waar eerst de bodem goed bevroren was. Er wordt een gaatje aan de onderkant stam gemaakt en daar zet men een 100% sluitend slangetje, buisje, twijgje in om het sap vervolgens in een emmer, luchtdichte zak of anderszins op te vangen. Daarna wordt het gaatje met een plug volledig gesloten. Dat moet goed gebeuren omdat anders bacteriën binnendringen die de boom zelfs zouden kunnen doden.
Spirituele betekenis
Voor Germaanse stammen was de berk een heilige boom die bescherming bood. Voor hun offerrituelen gebruikten ze vaak magische voorwerpen van berkenhout. De godin Freya huisde op aarde in deze boom. De berk is de boom voor de eerste Keltische maanmaand en was daarom de boom voor een nieuw begin. (Maankalenders waren er voor de Georgische kalenders die van de zon uitgaan en hebben 12 dagen minderr in een jaar) In Europa van de middeleeuwen was de berk ook het symbool voor vruchtbaarheid en van vrouwelijke kracht.
In meerdere culturen staat de boom dan ook voor het zuiveren en loslaten van het oude. Ruimte voor een nieuw begin, met een heldere geest in een schoon lichaam. De berk als symbool voor nieuwe krachten en wedergeboorte.
Om hierop aan te sluiten, past een gedicht van Kopland. Het beschrijft zo mooi het verlangen, het nieuwe, nog onbestemde vanuit het bekende en de herkenning. En de berkjes spelen zilverachtig mee.
Geen gezicht, geen handen … Rutger Kopland (1934-2012)
Geen gezicht, geen handen, geen haar, en altijd
een ander. Het is weer de geur van een vreemde
mantel, zo dichtbij als die geur, maar ook zo
onzichtbaar, ook zo voorbij. Ik kijk naar de hei,
naar de mistige, eenzame berkjes en denk hoe
ik het moet zeggen, hoe moet ik het zeggen dat,
ik ben weer gelukkig, weer net zo alleen als
vroeger, ik verlangde, en wist niet naar wie. Ze
had geen gezicht nog, geen haar en geen handen, ze
was altijd een ander, ze rook zo dichtbij maar zo
vreemd, als jij nu. Wie ben je, zeg ik, we hebben
samen een leven al achter de rug en nog moet ik
denken, liefste wie ben je. Ze neemt mijn hoofd
in haar handen en strijkt het haar uit mijn gezicht.
Een nieuw tuinseizoen staat voor de poort, de lente laat haar kopje al zien in de knoppen aan de bomen, in de bloei van de blauwe druifjes, de krokusjes. In de verrijzenis weer de hoopvolle verwachting van groei.
Aleid Horjus,
met dank aan internet, chat GTP etc.