De zomer is uitgeluid met de kersenboom en Schwarzwälder Kirschentorte, de herfst verwelkomen we met de hazelaar en het hazelnootje.
De hazelaar naast ons tuinhuisje lijkt best een grote boom, maar wat blijkt? Het is feitelijk een struik want, hoewel hoog is hij meerstammig met vertakking vanaf de grond.
Ik gaf hem nooit zoveel aandacht, liep er talloze keren langs. Tot deze maand; hij valt mij ineens op door de grote hoeveelheid nootjes op ons houtsnipperpaadje en op de aarde eronder. Onze hazelaar heeft het deze zomer blijkbaar goed gehad om zoveel vruchtjes te schenken. Dieren als muisjes en een gaai, zijn er dol op. Wij hebben ze ook ontdekt als een goed eetbaar nootje, bij de borrel of in het toetje met wat muesli. Het vergt wat handwerk met een geschikte kraker, en toch ook wel geduld om het nootje van z’n jasje te ontdoen. Maar dan stop je ook iets gezonds in je mond, een nootje met een heel eigen smaak.
M’n schaaltje hazelnootjes met schil en 1 gepeld nootje uit eigen tuin.
Hazelnootje in het “bekertje ”
Familie van de berk
De hazelaar is een inheemse boomstruik. Zijn Latijnse naam is Corylus. Hij is familie van de berk en houdt van halfschaduw, niet te droog en niet te natte grond. Dan staat hij bij ons dus op de juiste plek, vandaar de notengulheid en z’n snelle groei. We moeten hem regelmatig wat in toom houden. Bij de worteluitlopers probeert een nieuw hazelaartje op te komen.
In ons bomenoverzicht van het algemeen groen kom ik de hazelaar als boom maar 5 keer tegen, en dan staat er de Corylus Colurna. Ook wel de Turkse hazelaar genoemd. Daar zie je de boom vaak. We hebben het dan over een echte boom en geen struik. Hij heeft 1 stam, terwijl die van ons dus meestammig is (Corylus Avelanna) en vanuit een struik opgeklommen is tot een soort boom. Hazelaarbomen worden 15 meter hoog, soms nog hoger.
Hazelaar, Brettenpad rechts
Cederlaan: hazelaarstruik en aan overkant een hazelaarboom die ook vruchten geeft.
Voordat de gewone hazelaar vrucht draagt, ben je al 7 tot 10 jaren verder; dus soms is het slimmer om een ouder exemplaar te kopen als je van plan was er voor de nootjes één aan te schaffen. Een 12- jarige hazelaar (Corylus Avelanna) kost dan al wel een kleine E 500. Deze soort wordt ongeveer 40 tot 50 jaar oud, maar onder gunstige omstandigheden kan hij ook veel ouder worden.
In de vroege lente sieren op dezelfde boom mannelijke gele katjes en minder gemakkelijk te zien voor het blote oog, de rode vrouwelijke bloempjes. Die laatsten zijn voor natuurfotografen met telescoop een dankbaar object (Zie foto’s hierna). De hazelaar is dus éénhuizig maar ze kunnen elkaar niet bevruchten. In de herfst begint het mannelijke katje al te groeien en het latere afgegeven stuifmeel hoopt via de wind een later bloeiend vrouwelijk hazelaarbloemetje te treffen. Ja, zo gaat dat in die slimme natuur.
Vrouwelijk bloempje, nootje in de dop 
Mannelijke katjes einde winter
Gebruik
De takken van de hazelaar zijn buigzaam en daardoor heel flexibel. Je kunt er goed mee vlechten en afrasteringen maken. De bestendigheid hiervan is betrekkelijk, gemiddeld duurt het 5 jaar voor de gevlochten takken op zijn en je weer opnieuw kunt beginnen.
De hazelaar is ook geschikt als hak- en stookhout; je kunt er gemakkelijk een vuurtje mee aanmaken. In onze tuin gebruik ik de dunnere takken om andere planten een steuntje in de rug te geven. Als bonenstaken functioneren ze dan ook goed.
Verder werd het hout vroeger gebruikt als raamwerk voor boten en hutten.
En de hazelaarnootjes? Die bevatten een grote hoeveelheid vitamine E. Ook verschillende mineralen als kalium, calcium zink. Bovendien zijn ze rijk aan fosfor, magnesium, ijzer en koper, zo lees ik op internet. Dat zijn allemaal stoffen die het menselijk lichaam heel goed kan gebruiken. Een handjevol hazelnoten zijn dus een goede toevoeging aan je dagelijks voedselpatroon Je kunt ze rauw eten, maar ook heel goed 5 tot 10 minuten roosteren in de oven om ze nog lekkerder te maken. En vergeet niet dat ook taartenbakkers er dankbaar gebruik van maken, gebak met hazelnootjes.
Hazelnootpasta, het moeilijke verhaal
Heerlijk broodbeleg, geliefd, jazeker. Maar daar zit ook een schaduwkant aan. Turkije was en is de grootste leverancier voor de hazelnoten, maar Italië weet zich nu ook te roeren en de hazelnoot te commercialiseren. Plantages zijn en worden nog steeds aangelegd door het familiebedrijf Ferrero, bekend van Nutella en de Kinderchocolade. Stel je daarbij voor: meer en meer velden met hazelnootstruiken in een rij. Straks 1000 voetbalvelden groot, zo is het streven. Dit gebeurt ongeveer 60 km ten noorden van Rome. Over monocultuur gesproken en dan nog de grote hoeveelheden pesticiden die er tot voor kort overheen gingen en misschien stiekem nog. Om dat kevertje maar te bestrijden dat af en toe ook een nootje lust. Dan het gebruik van de kunstmest erbij dat tot gevolg heeft dat de omgeving vervuild is. Het wordt afgeraden om in het meer aldaar te zwemmen. Met rode bultjes kom je eruit. Voorheen was deze omgeving een prachtig gevarieerd landschap met graan, klaprozen, korenbloemen, heggen, bosjes.
( Mijn samenvatting hierboven van een kritisch artikel :”een tapijt van hazelnoten ”van Anne Branbergen, De groene Amsterdammer, 2 aug 22, nr. 31 )
Landschap hazelnootstruiken Italië
Betekenis “wijsheid in een notendop”
Ja, wat is wijsheid als je het bovenstaande leest. Is het wijs dat welvaart van de boeren in dat deel van Italië toeneemt door in te zetten op de massaproductie van die begeringswaardige nootjes? Daarmee het oorspronkelijke landschapsaangezicht verliest, de gronden uitput maar de boer rijker wordt? Vraag het de hazelaar zelf maar.
Al in de Middeleeuwen werden hazelaars gezien als wijze bomen die heilig waren. Ik lees dat je in Ierland heel vroeger gedood kon worden als je deze boom kapte. Heftig. De Romeinen noemden Schotland Caledonia, en dat woord verwijst naar “caldun”, hetgeen hazel betekent.
In de Griekse mythologie is Hermes afgebeeld met een staf, een “caduceus”, dat is een hazelaarstak. Deze verleende hem wijsheid, rijkdom en veiligheid. Alles wat hij aanraakte veranderde in goud. Deze magische tak kreeg hij van Apollo in ruil voor z’n ontroerend spel op de lier. Die tak met later ook nog de slangen eromheen gedraaid, werd het symbool van de artsen.
Artsensymbool: stok van een hazelaartak
Voor de Romeinen was de betekenis van de hazelaar “vrede”, voor de Germaanse volken “mannelijke potentie”. Bij de Kelten is de hazelaar weer aan het vrouwelijke gekoppeld: “mevrouw Hazel“ als “zinnebeeld van leven, vruchtbaarheid en vernieuwing”. In graven van Kelten en Germanen zijn ook porties hazelnoten gevonden die lijken te staan voor wedergeboorte en onsterfelijkheid.
Hazelaarstakken werden en worden misschien nog steeds gebruikt voor toverstaffen en wichelroedes. Ik lees ook dat in huis hazelnootkettingen werden opgehangen om een bruid haar geluk toe te wensen. Een betekenisvolle boom dus met mooie verhalen erom heen.
Bomenrijk
Het tuinparkseizoen loopt inmiddels langzaam ten einde. De herfst maakt zich op en de winter is in aantocht. De hazelaar, struik of boom heeft de eer gekregen om passend de reeks bomenverhalen af te sluiten.
Door gaandeweg steeds meer over het rijk der bomen te weten te komen, kijk ik nu met meer respect omhoog. Naar onze bomen als ik in het park loop of als ik in de straten van de stad fiets. Ik hoop dat ik de lezer in mijn schrijfsels mee heb kunnen nemen.
Een bomengroet van Aleid.